Лесакультурныя мерапрыемствы
У сістэме Міністэрства лясной гаспадаркі выбудавана і паспяхова функцыянуе сістэма лесаразвядзення і лесааднаўлення. У галіне створаны ўсе ўмовы для вырошчвання здаровых, якасных лясоў - ад нарыхтоўкі, перапрацоўкі лесанасеннай сыравіны і захоўвання ляснога насення, вырошчвання стандартнага пасадачнага матэрыялу, правядзення лесакультурных работ - да высечкі догляду за лесам. Укаранёна і функцыянуе перадавая тэхналогія па перапрацоўцы лесанасеннай сыравіны і захоўванню ляснога насення, якая дае магчымасць атрымліваць высакаякасны насенны матэрыял і забяспечваць яго паўнацэннае, працяглае захоўванне.
Лясное насенняводства
Лесааднаўленне і лесаразвядзенне за перыяд 2022 год выканана на 152% пры плане 200 га фактычнае выкананне склала 303,1 га.
З агульнага аб'ёму пасева і пасадкі стварэнне лясных культур з палепшанымі спадчыннымі ўласцівасцямі склала 134 га пры плане 75 га.
Рэканструкцыя малакаштоўных насаджэнняў выканана на 102% пры плане 15 га фактычнае выкананне склала 15,3 га.
Сыходы за ляснымі культурамі (у перакладзе на аднаразовы) выкананы на 137% пры плане 1000 га фактычна праведзена 1365,9 га.
Рэалізацыя пасадачнага матэрыялу іншым пакупнікам склала 841,6 тыс.шт. на суму 88,5 тыс.тыс.руб., у т. ч. дэкаратыўнага пасадачнага матэрыялу 1,66 тыс.шт.на суму 13,3 тыс.тыс.руб., у ;там ліку экспарт 430 тыс.шт. на суму 30,1 тыс. тыс.руб.
Вырошчванне стандартнага пасадачнага матэрыялу за ўсё выканана на 285% пры плане 2 га фактычнае выкананне склала 5,7 га ў т. ч. сеянцаў пры плане 4100 тыс.шт. факт 5041,3 тыс.шт., саджанцаў пры плане 600 тыс.шт. фактычна 1037,9 тыс.шт.
Увод маладнякоў у катэгорыю каштоўных драўняных насаджэнняў выкананы на 117% пры плане 310 га фактычнае выкананне склала 361,7 га.
Лесагаспадарчая дзейнасць
Планавае заданне па рубках прамежкавага карыстання за студзень снежань 2022 года выканана на 103% пры плане 38 тыс.м3. фактычна нарыхтавана 40,5 тыс.м3.
Высечкі догляду ў маладняках выкананы на 100,8% пры плане 830 га фактычна выканана 837,1 га.
Фінансавыя паказчыкі лесагаспадарчай дзейнасці
Расходы на вядзенне лясной гаспадаркі ў студзені-снежні бягучага года склалі 8920 тыс.тыс.руб. (факт аналагічнага перыяду 2021 года 7874 тыс.руб.), у тым ліку за кошт сродкаў рэспубліканскага бюджэту -1899тыс.руб. Доля сродкаў рэспубліканскага бюджэту -21,3 працэнта.
Паступленні ад вядзення лясной гаспадаркі склалі 7027 тыс.руб., або 108% да адпаведнага перыяду мінулага года і 104,4% да плана.
За 12 месяцаў 2022 года даходы ад паляўнічагаспадарчай дзейнасці па лесапаляўнічай гаспадарцы склалі 86,0 тыс.руб. пры планавым заданні 55,0 тыс.тыс.руб. з іх замежнага паляўнічага турызму 32,0 тыс. руб., экалагічнага турызму 14,0 тыс. руб.
Генентыка-селекцыйныя асновы ўзнаўлення лясоў Беларусі ў кантэксце выканання Канвенцыі аб біялагічнай разнастайнасці
Лесаўзнаўленне і лесаразвядзенне ў Рэспубліцы Беларусь забяспечвае:
- абавязковае лесааднаўленне высечак, гараў і іншых катэгорый зямель ляснога фонду ў тэрміны, якія не перавышаюць 2-3-х гадоў пасля іх утварэння;
- адпаведнасць драўняных парод умовам месцапрарастання; рацыянальнае выкарыстанне зямель ляснога фонду;
- захаванне біялагічнай разнастайнасці і генафонду лясоў;
- павелічэнне плошчы дубовых, ясеневых і ліпавых лясоў;
- стварэнне пераважна змяшаных па пароднаму складу лясных насаджэнняў;
- падвышэнне водаахоўных, ахоўных, аздараўленчых уласцівасцяў лясоў, а таксама іх прадуктыўнасці і ўстойлівасці;
- захаванне (павелічэнне) лясістасці РБ і яе адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак;
- задавальненне сацыяльна-эканамічных патрэб грамадства ў разнастайнай лясной прадукцыі і карыснасцях лесу.
Парадак праектавання і вытворчасці, тэхнічнай прыёмкі прац і інвентарызацыі ўчасткаў лясных і плантацыйных культур, ахоўных лясных насаджэнняў, садзейнічанні натуральнаму аднаўленню лесу, захаванні падросту галоўных парод пры суцэльных высечках, спадарожнага аднаўлення пры правядзенні нясуцэльных высечак галоўнага карыстання і рубак абнаўлення нас. ажыццяўляецца ў адпаведнасці з Пастановай Міністэрства лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь ад 19 снежня 2016 г. № 80 "Аб некаторых пытаннях узнаўлення лясоў у галіне лесааднаўлення і лесаразвядзення".
Прыярытэтнымі напрамкамі генетыка-селекцыйных асноў узнаўлення лясоў рэспублікі з'яўляюцца развіццё і ўдасканаленне лесанасеннай базы.
Развіццё і ўдасканаленне пастаяннай лесанасеннай базы (ПЛСБ) павінна забяспечыць прадпрыемствы лясной гаспадаркі каштоўным насеннем лясных драўняных парод. Пры стварэнні лясоў будучыні плануецца выкарыстоўваць 50 працэнтаў насення з аб'ектаў ПЛСБ і 50 працэнтаў з лепшых натуральных насаджэнняў.
Для гэтага прадугледжваецца развіццё двух напрамкаў насенняводства: папуляцыйнага і плантацыйнага. Лесанасенная база селекцыі папуляцыі ўключае - плюсавыя насаджэнні, лесанасенныя заказнікі, пастаянныя лесанасенныя ўчасткі. Для ўзмацнення папуляцыйнага напрамкі мяркуецца вылучэнне селекцыйных гаспадарчых насенных дрэвастояў.
Клонавае плантацыйнае насенняводства прынята асноўным напрамкам пераводу насенняводства на селекцыйную аснову.
У развіцці лясной селекцыі асноўная задача заключаецца ў паляпшэнні якасці і павышэнні прадуктыўнасці лясоў шляхам кіравання спадчыннасцю і зменлівасцю драўняных раслін. Яна звязана з лясным насенняводствам, мэтай якога з'яўляецца атрыманне гатункавага насення і раяніраванне іх выкарыстання.
Рэалізацыя гэтых мэт прадугледжвае выкарыстанне наступных метадаў селекцыі: масавая, групавая, індывідуальная, камбінаваная і мутацыйная селекцыя, культываванне ізаляваных клетак і тканін.
Пры адборы, накіраваным на паляпшэнне колькасных і якасных прыкмет насаджэнняў, галоўным напрамкам з'яўляецца папуляцыйная селекцыя, заснаваная на выкарыстанні перавагі па селекцыйных прыкметах перспектыўных папуляцый, выяўленых пры параўнальных выпрабаваннях у культурах.
Пры адборы на паляпшэнне якасных прыкмет дрэў і драўніны, павелічэнне масы драўніны пры кароткіх цыклах вырошчвання, плануецца выкарыстоўваць індывідуальную селекцыю.
У абодвух напрамках селекцыі прадугледжваецца закладка доследаў па выпрабаванні патомства.
Адной з галоўных задач стане стварэнне новай селекцыйнай папуляцыі хвоі звычайнай шляхам правядзення кантраляваных скрыжаванняў правераных бацькоўскіх форм.
Галоўным момантам навуковага забеспячэння селекцыйных работ з'яўляецца распрацоўка даўгачаснай праграмы генетычнага паляпшэння лясоў.
У мерапрыемствах па захаванні лясных генетычных рэсурсаў вылучаецца два асноўныя напрамкі: захаванне генафонду папуляцый і відаў in situ (г.зн. у натуральных насаджэннях) і ex-situ (г.зн., за межамі натуральнага вырастання папуляцый). У якасці асноўнага разглядаецца першы напрамак, паколькі толькі ён дазваляе захаваць генафонд папуляцый лясных відаў у поўным аб'ёме.
Рашэнне гэтых задач будзе ажыццяўляцца на базе створанага ў рэспубліцы Ляснога селекцыйна-насенняводчага цэнтра і яго філіялаў, а таксама арганізаванага пры Інстытуце лесу геннага банка ляснога насення.
Лесакарыстанне
Нарыхтоўка і выкарыстанне драўняных лясных рэсурсаў
Лясная гаспадарка рэспублікі функцыянуе ва ўмовах выключнай дзяржаўнай уласнасці на лясы, цэнтралізаванага лесаўпраўлення і лесакарыстання.
У Беларусі асноўныя прынцыпы арганізацыі лесакарыстання вызначаны наступнымі нарматыўнымі дакументамі:
- Дзяржаўнай праграмай "Беларускі лес" на 2021-2025 гады;
- Нацыянальнай стратэгіяй устойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь;
- Лясным Кодэксам Рэспублікі Беларусь.
Названымі дакументамі вызначаны наступныя мэты пры арганізацыі лесакарыстання:
- рацыянальнае, невычарпальнае і бесперапыннае выкарыстанне лясоў.
- забеспячэнне адносна пастаяннага лесакарыстання ў межах ляснога фонду для суб'ектаў вядзення лясной гаспадаркі.
- ажыццяўленне экалагізаванага (прыродасумяшчальнага) лесакарыстання.
Для выканання пералічаных мэт вырашаюцца наступныя задачы:
- арганізацыя лесакарыстання ў адпаведнасці з функцыянальным прызначэннем лясоў: улік прыналежнасці насаджэнняў да пэўных груп і катэгорый лясоў;
- навукова абгрунтаваныя метады вызначэння памеру лесакарыстання (разліковай лесасекі), якія забяспечваюць яго невычарпальнасць і адноснае сталасць, што ажыццяўляецца пры правядзенні базавага лесаўпарадкавання пры кантролі з боку дырэктыўных органаў;
- выкананне прынцыпаў шматмэтавага лесакарыстання, г.зн. рацыянальнае спажыванне грамадствам не толькі драўніны, але і харчовых і лекавых рэсурсаў (грыбы, ягады, лекавая сыравіна і г.д.), а таксама і іншых карыснасцяў (звязванне дыяксіду вугляроду, водаахоўная, почвозащитная функцыі і г.д.) лясных насаджэнняў;
- забеспячэнне надзейнага аднаўлення і далейшага ўзнаўлення лясоў;
- выкананне экалагічных патрабаванняў пры арганізацыі шматмэтавага лесакарыстання: захаванне ляснога асяроддзя, біялагічнай разнастайнасці, мінімізацыя пашкоджання надглебавага покрыва і г.д;
- паступовая аптымізацыя пароднай структуры ляснога фонду ў адпаведнасці з сучаснымі і перспектыўнымі патрэбамі народнай гаспадаркі, асаблівасцямі ўмоў месцапрарастання насаджэнняў, эканамічнымі і экалагічнымі патрабаваннямі і магчымасцямі вырошчвання дрэвастояў;
- аптымізацыя сартыментнай структуры лесасечнага фонду ў адпаведнасці з патрэбамі народнай гаспадаркі рэспублікі і запытамі сусветнага рынку лесаматэрыялаў;
- паступовая аптымізацыя узростаў і абаротаў высечак як тэхнічнага інструмента для забеспячэння атрымання найбольш каштоўных сартыментаў, дасягнення найвышэйшых эканамічных паказчыкаў лесакарыстання і яго экалагізацыі;
- рацыянальнае комплекснае выкарыстанне драўніны і іншых прадуктаў, якія атрымліваюцца пры лесакарыстанні (для гэтага ажыццяўляецца арганізацыя поўнай глыбокай перапрацоўкі драўніны з мэтай атрымання прадукцыі з найвышэйшай доляй дабаўленай вартасці, поўная утылізацыя адходаў, у т.л. для патрэб энергетыкі);
- пашыранае выкарыстанне лесу для выканання ім рэкрэацыйнага патэнцыялу;
Рэалізуючы на практыцы прынцыпы ўстойлівага лесакіравання і лесакарыстання, лясная гаспадарка забяспечвае не толькі пастаяннае лесакарыстанне ў межах штогадовага прыросту драўніны, але і эканамічную бяспеку дзяржавы, стабільнасць функцыянавання народнай гаспадаркі.
Лесакарыстанне складае эканамічную аснову вядзення лясной гаспадаркі і вызначае ўзровень яе інтэнсіўнасці. Яно прадстаўлена рознымі відамі карыстання з перавагай нарыхтоўкі драўніны.
Нарыхтоўка драўніны ажыццяўляецца пры высечках галоўнага і прамежкавага карыстання - высечкі догляду за лесам, выбарачныя санітарныя высечкі і высечкі рэканструкцыі. Праводзяцца таксама рубкі абнаўлення і фарміравання (перафарміравання) насаджэнняў, санітарныя рубкі, уборка захламленасці, расчыстка лясных плошчаў для будаўніцтва трубаправодаў, дарог, ліній электраперадачы і сувязі, іншых аб'ектаў.
Лесанарыхтоўчая дзейнасць
Выкарыстанне другарадных рэсурсаў лесу
Штогод на землях ляснога фонду Беларусі расце да 50 тыс. тон ягад і пладоў, каля 60 тыс. тон ядомых грыбоў і прыкладна 90 тыс. тон лекавай сыравіны; біялагічныя рэсурсы бярозавага соку складаюць 480 тыс. тон.
Больш за 360 відаў раслін балот і лясоў шырока выкарыстоўваюцца ў навуковай і народнай медыцыне, і цяпер каля 30 працэнтаў лекаў вырабляецца з расліннай сыравіны. Многія прадукты лесу, перш за ўсё ягадныя расліны сямейства бруснічных (журавіны, чарніцы, брусніцы, дурніца), і грыбы багатыя біялагічна актыўнымі рэчывамі, якія валодаюць капіляраўмацавальным, танізавальным, супрацьзапаленчым, бактэрырыцыдным, крывятворным, супрацьпухлінным і антырадыянтным. Плён журавін, чарніцы, буякі, брусніцы і многія віды лясных ядомых грыбоў у дастатковай колькасці ўтрымліваюць найважнейшыя кампаненты антыакісляльнай сістэмы (амінакіслоты і мінеральныя рэчывы), якія спрыяюць вывядзенню радыенуклідаў з арганізма і дазваляюць у пэўнай ступені аказаць станоўчы ўплыў на ўмацаванне імун.
Найбольш гаспадарча значнымі з'яўляюцца ягадныя расліны: чарніцы, журавіны, дурніца і брусніца, а з пладовых - рабіна звычайная. Для ўласных патрэб насельніцтвам вядуцца нарыхтоўкі таксама лясныя суніцы, маліны, ажыны, касцянікі і некаторых іншых відаў.
Максімальныя рэсурсы пладова-ягадных раслін размешчаны на тэрыторыі Мінскай (28 працэнтаў) і Гомельскай (26 працэнтаў) абласцей. Найбольшымі запасамі ў цэлым па рэспубліцы адзначаецца чарніца - 33 тыс. тон (66%) і журавіны - 11,2 тыс. тон (22,5%), найменшымі - рабіна звычайная (1,1 тыс. тон, або 2,2% ) і буякі (1,3 тыс. тон, або 2,6% ад біялагічнага запасу ўсіх асноўных відаў).
Па аб'ёмах нарыхтовак на першым месцы знаходзяцца чарніцы (да 5 тыс. тон штогод) і журавіны (каля 1 тыс. тон). Брусніца ў апошнія гады нарыхтоўваецца насельніцтвам у асноўным для ўласных патрэб; вельмі малаважныя нарыхтоўкі буякі.
З больш чым 200 відаў ядомых грыбоў, якія растуць у беларускіх лясах, нарыхтоўваецца крыху больш за 20 відаў: белы грыб, лісічка сапраўдная, чырвонагаловік, падбярозавік, масляк, казляк, смаржок канічны, смарчковая шапачка, радок чорны, ваўнянка ружовая, роўнядзь, горкуша, валуй, сыраежкі, скрыпіца, сярушка, краснушка, апеньак восеньскі, радоўка, зелянушка.
Нараўне з правядзеннем лесагаспадарчых і лесанарыхтоўчых работ у мэтах рацыянальнага і эфектыўнага выкарыстання лесасыравінных рэсурсаў арганізацыі Міністэрства лясной гаспадаркі ажыццяўляюць нарыхтоўку другарадных лясных рэсурсаў і жывіцы.